Schenking ná overlijden alsnog teruggedraaid; wie heeft de broek aan in het huwelijk ?
Geplaatst op: 11-04-2018, 09:04:44
Recent las ik een uitspraak van de Rechtbank Midden-Nederland. Het ging om financieel misbruik van ouderen.
Ik wil graag één onderdeel er uit lichten omdat dit van belang kan zijn voor iedereen die een grote schenking doet of ontvangt. Dat is de toestemming die echtgenoten of geregistreerd partners aan elkaar moeten geven op grond van artikel 88 Boek 1 van het Burgerlijk wetboek (BW). Onder notarissen wordt dit wel het Pantoffelheld-artikel genoemd, omdat in een relatie vaak één van de partners denkt het voor het zeggen te hebben, maar juridisch blijkt dat de ander een veto heeft.
Ik zal kort ingaan op de werking van dit wetsartikel en daarna de (veelal onbekende) gevolgen ervan schetsen voor schenkers en begiftigden. Als laatste zal ik een “Goede Tijden, Slechte Tijden” verhaal bouwen op de juridische basis om het nog aansprekender te maken. Voor de leesbaarheid ga ik overigens uit van een lekker seksistisch plaatje waarbij de man al het vermogen heeft en de vrouw niets.
Artikel 88 Boek 1 Burgerlijk wetboek
Over dit wetsartikel wordt gemeld dat het een zogeheten gezin beschermende werking heeft. Sommige juridische handelingen hebben een grote impact op een gezin of de gezinshuishouding. Om te voorkomen dat een gezin ineens geconfronteerd wordt met deze gevolgen, moeten de gezinsleden van tevoren worden ingelicht over de ophanden zijnde acties en de mogelijkheid hebben om hier een veto over uit te spreken.
In artikel 1:88 BW staat een opsomming van die handelingen. Enkele daarvan breng ik kort voor het voetlicht.
Verkoop
Allereerst de verkoop van het huis waarin het gezin woont. Staat bijvoorbeeld de man bij het Kadaster als enig eigenaar te boek, dan zou hij namelijk het huis kunnen verkopen waarna zijn vrouw ook moet verhuizen. Theoretisch is het mogelijk dat zij hier pas achter komt op de dag dat de akte van levering getekend is bij de notaris en vreemden in “haar” huis staan terwijl zij het huis niet meer inkomt omdat het cilinderslot omgewisseld is. In plaats van in haar eigen bed te slapen, zal zij voor die nacht (en de komende nachten) een andere slaapplaats moeten regelen.
Hypotheek
Ook wordt de vrouw beschermd als de man zonder haar instemming een hypotheekrecht op dat huis vestigt. Zou de man de rente en/of aflossing niet betalen, dan kan de schuldeiser namelijk het hypotheekrecht uitoefenen en de woning, leeg en zonder bewoners, in het openbaar verkopen. Wederom zou de vrouw dan ergens anders haar heil moeten zoeken.
Daarom zal de notaris zowel bij de akte van levering als bij de hypotheekakte verlangen dat de vrouw de akte mee tekent. Dan kan de notaris haar namelijk voorlichten over de mogelijke gevolgen en is duidelijk dat zij de consequenties aanvaardt.
Schenking
Een ander moment waarop de vrouw wettelijk bescherming krijgt, is als de man overgaat tot “ongebruikelijke” schenkingen. Dat zijn schenkingen die een hogere waarde vertegenwoordigen dan normaal. Wat normaal is, hangt af van de (financiële) omstandigheden van de man. Voor de één zal een schenking van € 500,- al minder gebruikelijk zijn, terwijl voor de president-directeur van Philips een (aanzienlijk) hoger bedrag waarschijnlijk pas ongebruikelijk is.
Maar als geconcludeerd wordt dat er wel erg veel geschonken is, dan is duidelijk dat de toestemming van de vrouw noodzakelijk was.
In de rechtszaak die de aanleiding is van dit artikel ging het weliswaar om een bemiddeld echtpaar, maar de schenking van € 125.000,- was toch echt niet normaal te noemen.
Consequenties
Is de toestemming van de vrouw nodig maar heeft zij deze niet gegeven, dan kan dat altijd nog achteraf plaatsvinden. Weigert de vrouw echter die toestemming te geven, dan heeft zij het recht om de handeling (achteraf en met terugwerkende kracht) ongedaan te maken.
De woning is dan niet rechtsgeldig overgedragen of de hypotheek is niet correct gevestigd. Deze mogelijkheid vervalt echter als de vrouw in de tussentijd overleden is. Zij hoeft niet meer beschermd te worden aangezien zij – cru gezegd – “geen slaapplaats meer nodig heeft”.
Maar voor schenkingen ligt dat anders. De mogelijkheid om een schenking te vernietigen is niet alleen van belang voor de vrouw, maar (waarschijnlijk) ook voor haar erfgenamen. Als de schenking juridisch nooit heeft plaatsgevonden, is de man niet armer geworden en kan dus zijn vermogen of dat van de man en de vrouw samen groter blijken te zijn dan op het eerste gezicht op basis van bankafschriften gedacht.
De besproken rechtszaak is juridisch heel interessant, omdat de rechter de schenking ongeldig verklaart als de vrouw al overleden is. Deze zaak is namelijk niet aanhangig gemaakt door de vrouw, maar door de executeur die haar erfenis moet afwikkelen. Zij is weliswaar ná haar man overleden, maar de executeur mag de schenking terug draaien.
Goede Tijden, Slechte Tijden
Zoals beloofd komt nu een stuk dat als scenario geschreven zou kunnen zijn met een boze stiefmoeder in de hoofdrol.
Een man is gescheiden en heeft een dochter uit zijn eerste huwelijk.
Hij heeft € 200.000,- op zijn eigen spaarrekening staan. Die heeft hij overgehouden van de erfenis van zijn ouders.
Hij is hertrouwd en heeft met zijn nieuwe echtgenote huwelijkse voorwaarden, die uitsluiting van (iedere) gemeenschap van goederen inhouden.
Zijn 39-jarige dochter wil een huis kopen en vader wil belasting besparen. Door zijn dochter een ton te schenken, sparen ze nu schenk- en straks erfbelasting uit. Ook betaalt vader in de jaren tot aan zijn overlijden een lagere heffing in Box 3 Inkomstenbelasting aangezien zijn vermogen gehalveerd is.
De man boekt het geld over naar de notaris waar zijn dochter haar nieuwe woning in eigendom geleverd krijgt. Bij de house-warming komt zijn tweede echtgenote er achter dat haar plannen om met het spaargeld van haar man een tweede huisje te kopen op Texel niet meer door kunnen gaan. Voor twee ton kun je nog wel een kleine vakantiebungalow bij De Koog kopen. Met “slechts” één ton lukt dat niet.
Deze domper leidt ertoe dat de relatie tussen beide echtgenoten verslechtert. En een jaar na dato ontvangt de man een brief van de echtscheidingsadvocaat van zijn tweede echtgenote. Daarin wordt de scheiding aangekondigd en een hoge alimentatie verlangd. Gaat de man hier niet op in, dan zal de stiefmoeder de schenking aan zijn dochter vernietigen. Dochterlief heeft dan een schuld aan vader.
Zolang het huwelijk niet formeel ontbonden is (door de inschrijving bij de Burgerlijke Stand) heeft de man nog altijd de toestemming van zijn (toekomstige) ex-echtgenote nodig. Dus de schuld van zijn dochter geheel aan haar kwijtschelden kan hij (nog) niet. De kans is echter groot dat de ontbinding van het huwelijk pas plaatsvindt als de dochter haar veertigste verjaardag al heeft gevierd.
En dan kan er (normaal gesproken) geen gebruik meer gemaakt worden van de mogelijkheid om onbelast een ton te schenken.
Ik denk dat de man en zijn dochter “eieren voor de ton” kiezen en instemmen met de voorwaarde die de vrouw stelt. Zij een hogere alimentatie (waardoor ze vaker een vakantie op Texel kan betalen) en in ruil daarvoor afzien van de mogelijkheid ]de schenking te vernietigen.
Het mag duidelijk zijn dat de man geen baas is over zijn eigen vermogen, terwijl hij toch echt gehuwd was onder uitsluiting van iedere gemeenschap van goederen.
Raadgeving
Alhoewel dit doemscenario zich niet zo vaak zal voordoen, is het niet uit te sluiten. In de aan de Rechtbank voorgelegde casus is immers zelfs sprake van een schenking die teruggedraaid wordt nadat de beide echtgenoten zijn overleden.
Al met al is het dus verstandig om, als je wilt schenken, aan je wederhelft te vragen of dat mag. En dat vervolgens ook op papier – bij de notaris – vast te leggen.
En als jij de ontvanger bent van een groter bedrag, dan raad ik je aan om dat terug te geven tenzij die toestemming vastgelegd wordt. Want anders kun jij het geld eigenlijk niet gebruiken. Stel je voor dat je het in de verbouwing van je eigen huis steekt en je het na jaren terug moet betalen. Het zal je dan maar gebeuren dat de bank je het geld niet wil lenen. In plaats van een blije ontvanger, ben je ineens een bedrukte wanbetaler geworden.
Bron: column van 4 april 2018 van mr Ernst Loendersloot, senior kandidaat notaris, op www.ntrs.nl