Ongehuwd samenwonen en erfbelasting
Geplaatst op: 11-08-2022, 14:50:28
Misschien neem je in de zomervakantie je vakliteratuur mee. Omdat je er niet eerder aan toe bent gekomen, of omdat je in alle rust je kennis wilt bijspijkeren.
Dan is het wel aardig om over een luchtig onderwerp te lezen aan de rand van het zwembad op je vakantieadres of op je bedje op het strand. Zodat je het vakantiegevoel krijgt of houdt terwijl je toch kennisneemt van fiscale wet- en regelgeving.
Daarom wil ik het hebben over de scheiding van Arnold Schwarzenegger en Maria Schriver. Het nieuws hierover haalde de tabloids eind december 2021. De relatie was al eerder geëindigd, maar hun huwelijk is formeel pas 10 jaar later ontbonden. Als notarieel jurist vind ik dat een enge situatie omdat in een decennium heel veel had kunnen gebeuren met één van de echtelieden dat een hoop ellende had kunnen opleveren. Bijvoorbeeld op het gebied van de erfbelasting.
10 years of living dangerously
Ik wil de casus van The Governator gebruiken omdat het vaker voorkomt dat mensen al uit elkaar zijn, maar formeel nog gehuwd zijn of hun geregistreerd partnerschap officieel nog niet is ontbonden.
Laten we er in mijn script van uitgaan dat de situatie van The Austrian Oak en Maria in Nederland speelt. Laten we dan er ook gemakshalve van uit gaan dat Arny een nieuwe geliefde heeft. Met haar kan hij natuurlijk niet trouwen, omdat hij juridisch nog met Maria gehuwd is.
In het scenario is opgenomen dat hij met de vrouwelijke love-interest samenwoont en haar tot (enige) erfgename benoemt in zijn testament. In het draaiboek staat dat Arnold overlijdt temidden van flinke explosies terwijl hij de wereld probeerde te redden. Zijn erfenis gaat dus niet naar Maria maar volledig naar de vrouw die in het afgelopen decennium de hoofdrol speelde in zijn leven.
In een Hollywood-film zou dan de aftiteling beginnen. Maar in deze Nederlandse film gaan we wat meer de diepte in en volgen we de vrouwelijke hoofdrolspeelster. Daarbij zien we dat zij onthutst is als zij de blauwe envelop van de Belastingdienst opent. Hierin zit de aanslag erfbelasting, waarop vermeld is dat zij niet in aanmerking komt voor de faciliteiten van artikel 1a van de Successiewet.
Zij moet over alles wat zij meer erft dan € 2.274 (cijfers 2022), minimaal 30% en maximaal 40% erfbelasting betalen.
De reden daarvoor is simpel. Op grond van artikel 5a lid 1 Algemene Wet Rijksbelasting (AWR) is de echtgenote degene die als partner wordt gezien.
In artikel 1a lid 2 Successiewet (Sw) wordt weliswaar het partnerbegrip uitgebreid, maar daar heeft de vriendin in dit geval niets aan, omdat Arnold formeel nog gehuwd is. De hoge vrijstelling van de erfbelasting die door een echtgenoot/geregistreerd partner/samenwonende partner geclaimd kan worden, komt toe aan de eerste in dit rijtje. Ook moet zij 30% dan wel 40% erfbelasting betalen in plaats van 10% of 20%.
Zeven Zusters
In de boekwinkel op het vliegveld waar jij vertrekt naar je vakantiebestemming kun je zien welke boeken goed verkocht worden. Bijvoorbeeld de reeks geschreven door wijlen Lucinda Riley. Bekend onder de noemer De Zeven Zusters.
In dit verband wilde ik het beperken tot drie gezusters. Deze woonden met elkaar samen in dezelfde woning. Eén van hen overlijdt en de andere twee zijn haar erfgenamen. Helaas voor deze twee dames, vallen zij beiden niet onder de definitie van partner als bedoeld in artikel 1a lid 2 Successiewet.
Weliswaar woonde ieder van hen langer dan vijf jaar samen met de overleden zuster, maar géén van beiden was een samenlevingscontract met haar aangegaan. De rechter oordeelde dat zij dan beiden de partner zouden kunnen zijn. Maar aangezien de overledene fiscaal maar één partner kan hebben, terwijl er nu dus twee aan de criteria voldeden, kon géén van hen gebruik maken van deze faciliteit.
Beide zussen werden dus door de Belastingdienst gelijk behandeld, die hen allebei aansloeg voor minimaal 30% over alles wat ze meer erfden dan € 2.274.
De enige geruststelling voor de beide nog in leven zijnde zusters is dat zij nu wel allebei partner van elkaar kunnen zijn. Omdat er geen anderen in het huis woonden, betekent het dat de langstlevende van hen dus de enige partner zal zijn.
Tenminste als de deadline gehaald wordt.
Roald Dahl
Een goede film kent een spanningsboog. Bij de serie 24 was dat heel duidelijk: Jack Bauer heeft 24 uur de tijd om de wereld (meerdere keren) te redden.
In artikel 1a lid 2 Successiewet is de deadline ook heel duidelijk. De partner is fiscaal pas de partner als het stel minimaal vijf jaar op hetzelfde adres ingeschreven staat. Die termijn wordt ingekort naar zes maanden als er een samenlevingscontract is dat minimaal een half jaar eerder door het stel is getekend bij de notaris.
Maar toch houden de wetgever en de rechter het spannend. Want hoe zit het als er sprake is van een meer-relatie van een echtpaar en een derde partij ? Kan die derde zich in sommige situatie beroepen op de vijf jaars periode als er geen samenlevingscontract is?
Daarvoor gaan we te rade bij Roald Dahl en combineren dat met een rechtbankscene.
We gaan dan binnen bij de rechtbank Den-Haag (13-10-2016, nr. SGR 16/3058) en het drama ontvouwt zich dan als volgt:
Man en vrouw zijn getrouwd en hebben een zoon.
Deze verzorgt hen en woont al meer dan vijf jaar bij zijn ouders in huis. Bij de gemeente staan zij allemaal ingeschreven op hetzelfde adres.
Moeder overlijdt in 2012 en haar weduwnaar is haar partner voor de erfbelasting, zoals we hiervoor gezien hebben.
Vader overlijdt in 2013 en de zoon erft van hem.
Zoonlief wil zo min mogelijk erfbelasting betalen en claimt dat hij de samenwonende partner was van zijn vader. Ze hadden weliswaar geen samenlevingscontract, maar hij woonde al meer dan vijf jaar met zijn vader onder hetzelfde dak.
De inspecteur is in dit script de kwade genius, want die slaat de zoon aan voor de erfbelasting conform de tabel die geldt voor een kind. Dus met een veel lagere vrijstelling dan die van een partner. De reden die de fiscus opgeeft: de termijn van vijf jaar kan pas starten vanaf het moment dat vader geen andere partner heeft. Dus pas vanaf het moment dat moeder overleed.
De rechtbank geeft de inspecteur geen gelijk op dit punt. De zoon kan als partner gezien worden simpelweg omdat hij al langer dan vijf jaar met zijn vader op hetzelfde adres ingeschreven staat.
Toch zit er een twist in the tail. De rechtbank onthoudt desondanks de zoon de gunstige status vanwege een technisch punt. Dat heeft te maken met een mantelzorgcompliment en het jaar waarvoor dat is toegekend aan de zoon. Maar dat is iets voor de liefhebbers.
The Good Wife
Maar we zijn er niet, want aan het einde van iedere aflevering in een tv-seizoen is er een cliff-hanger. En dat is in dit geval een rechtbank-scene in Gelderland in combinatie met trucjes van de scriptschrijvers van The Good Wife.
Sinds 1969 wonen een broer, zijn zuster en haar echtgenoot op hetzelfde adres. Bij de Burgerlijke Stand staan zij allemaal op dat adres ingeschreven.
De echtgenoot overlijdt in 2017. Zijn weduwe twee jaar later in 2019.
Haar enige erfgenaam is haar broer met wie zij dus al 48 jaar in hetzelfde huis woonde.
De kardinale vraag waar de rechter zich over moet buigen: is de broer de partner van zijn zuster en heeft hij recht op de hoge vrijstelling van de erfbelasting of heeft hij slechts de kwaliteit van broer ? In het laatste geval moet hij minimaal 30% erfbelasting afdragen over hetgeen hij meer erft dan de zeer lage vrijstelling.
De broer en zijn adviseurs enerzijds en de belastinginspecteur anderzijds dragen diverse argumenten pro en contra hun stelling aan.
Omdat de broer en zus samen geen samenlevingscontract hebben, is de verkorte termijn van zes maanden niet van toepassing. Maar is de termijn van vijf jaar niet ruimschoots gehaald ? Tenslotte staan ze al 48 jaar onafgebroken op hetzelfde adres ingeschreven.
Na het aanhoren van alle partijen, trekt de rechter zich terug en wacht iedereen vol spanning in de gang. Na enige tijd gebiedt de bode hen om weer plaats te nemen in de rechtszaal en op te staan als de rechter plaats neemt. Deze spreekt daarna als oordeel uit dat pas na het overlijden van de echtgenoot de broer en zijn zuster een notarieel samenlevingscontract konden sluiten. Daarom is de stopwatch pas gestart in 2017 en kan de vijfjaarstermijn niet eerder aflopen dan in 2022. Nu de zuster in 2019 is overleden, wordt de broer niet als partner gezien voor de erfbelasting. Hij zal dus de forse aanslag erfbelasting alsnog moeten betalen.
De rijdende rechter Frank Visser zou dan de bekende woorden uitspreken: Dit is mijn uitspraak en daar zult u het mee moeten doen. Gevolgd door een klap van de hamer.
End Credits
Hopelijk heb je dit stuk met genoegen gelezen tijdens je welverdiende vakantie. Vakantielectuur is doorgaans onderhoudend. Maar hopelijk nu ook leerzaam.
In mijn volgende bijdrage zal ik wel weer een andere “tone of voice” aanslaan. Ik zal Hollywood sterren, scenario’s en rechtbankscenes dan achterwege laten. Maar vanwege de vakantie vond ik dat ik dit voor één keertje wel deze dichterlijke vrijheid mocht gebruiken.
Bron: column van 10 augustus 2022 van Ernst Loendersloot op www.ntrs.nl